De eisen en misverstanden van een noodstop

Nadat ik wat discussie en onduidelijkheden las op Linkedin over noodstoppen, besloot ik daar een stukje over te gaan schrijven. Wat zijn de eisen? En wat gaat vaak fout of zijn misverstanden over. In de ISO 13849-1 en ISO 13850 standaarden, staat daar het e.e.a. over geschreven.

Stop categorie volgens IEC 60204-1

In de IEC 602404-1 worden 3 stop categorien benoemd namelijk;

• Stop categorie 0: Een ongecontroleerde stop
  • Hierbij wordt de voeding van een gebruiker direct uitgeschakeld zodat deze voedingloos wordt. Ook valt hieronder een STO (Safe Torque Off), waarbij een frequentie drive de motor niet spanningsloos, maar het koppel eraf haalt.
• Stop categorie 1: Een gecontroleerde stop
  • Hierbij wordt de energie van de voeding van gebruiker afgeschakeld, waarbij bijvoorbeeld bij een frquentie drive de motor wordt afgetoerd tot stilstand.
• Stop categorie 2: Een gecontroleerde stop
  • Hierbij blijft de energie van de voeding van de gebruiker in stand nadat de gebruiker stilstaat.

Noodstopfunctie

Een noodstopfunctie is een functie die machine noodstopt in stopcategorieen 0 of 1. De noodstopfunctie heeft voorrang op alle overige veiligheidsfuncties en is een opzichzelfstaande functie. De noodstopfunctie mag niet als alternatief worden beschouwd voor andere veiligheidsmaatregelen die tijdens de risico-analyse aan bod komt.

Enkele kenmerken van de noodstop functie:

• Helpt gevaren voor personen, schade aan machines of beschadiging van werkstukken te voorkomen of te beperken
• Wordt geactiveerd door een persoonlijke actie
• Is te allen tijde operationeel en direct beschikbaar
• Heeft voorrang op alle andere bedrijfsfuncties (Een bedoeld, onbedoeld of onverwacht startcommando mag processen die door de noodstopfunctie zijn stilgelegd, pas opnieuw activeren nadat de noodstopfunctie handmatig is gereset)

Eisen van de noodstopknop

De noodstopknop moet o.a. aan de volgende eisen voldoen:

• Kleur: rood met een gele achtergrond
• Vergrendelt automatisch en moet ter plaatse worden gereset
• Voorzien van geforceerd schakelende verbreekcontacten (NC)
• Moet goed bereikbaar en eenvoudig te bedienen zijn
• Vermijd bij voorkeur tekst of symbolen op de noodstopknop
• Indien het noodzakelijk is om de ontgrendelrichting aan te geven, gebruik dan een kleur die overeenkomt met de actuator om verwarring met de bedieningsrichting te voorkomen
• Gebruik bij voorkeur geen noodstop die met een sleutel moet worden ontgrendeld

Hieronder enkele voorbeelden van hoe het NIET moet!

Linker foto:

Deze knop is moeilijk te bereiken.

Middelste foto:

Er staat een witte pijl op de knop waardoor verwarring kan zijn of je moet drukken of draaien voor een noodstop. Er staat tekst op de gele achterplaat.

Rechter foto:

Deze knop heeft geen gele achtergrond.

Plaatsen van noodstoptoestellen

• Op elke bedieningspositie moet een noodstoptoestel aanwezig zijn, tenzij uit de risicobeoordeling blijkt dat dit niet noodzakelijk is
• Op aanvullende locaties kan een noodstoptoestel geplaatst worden, indien de risicobeoordeling aantoont dat dit zinvol is, zoals bijvoorbeeld:
  • Bij in- en uitgangen
  • Op plaatsen waar handmatige interventie plaatsvindt (met “hold-to-run” bediening)
  • Op locaties waar mens-machine interactie wordt verwacht, zoals bij het beladen of ontladen
• De noodstop moet eenvoudig en veilig te bedienen zijn
• Handbediende noodstoptoestellen moeten geplaatst worden op een hoogte tussen 0,6 en 1,7 meter

Hoofdschakelaar als noodstoptoestel

• Moet goed toegankelijk zijn voor het bedieningspersoneel
• Uitsluitend bedoeld voor stopcategorie 0
• Bedieningsgedeelte is rood, met een gele achtergrond
• Mag niet gecombineerd worden met een ander noodstoptoestel

Span of control

Wat voor velen een onbekende kreet is, is de Span of Control. De Span of control bepaald het gedrag van de machine wanneer welke installatie deel moet stoppen bij een noodstop.

Als voorbeeld wanneer de gehele machine moet noodstoppen bij één druk op de noodstopknop, heet dat single span of control. Maar wanneer niet alle machine delen met elkaar te meken hebben en niet een gevaar vormen voor elkaar, kan deze machinedelen afzonderlijk genoodstopt worden met elk hun eigen noodstopknoppen. Dit heet dan multiple span of control.

Bron: Kader PL en SIL Specialist Opleiding, Dictaat E15 20230831.

Enkele kenmerken van Span of Control:

• In de basis geldt het principe van ‘single span of control’: elk noodstoptoestel moet de volledige machine stoppen
• Uitzonderingen op dit principe, zoals ‘multiple spans of control’, zijn alleen toegestaan wanneer een volledige stop onnodig de productie verstoort of wanneer er aanvullende risico’s zijn.
• De span of control kan variëren, afhankelijk van de situatie, en betrekking hebben op:
  • Een afzonderlijke sectie
  • Een volledige machine
  • Een groep machines

Voor meer artikelen over machineveiligheid, zie mijn website www.leerkes-consultancy.nl

Mocht u met een Safety vraagstuk zitten of heeft u niet de kennis of capaciteit in huis om een machine veilig af te leveren bij de klant, dan kan Leerkes Consultancy u wellicht helpen. Wij kunnen een geheel functional Safety Plan voor uw machine maken, vanaf de risico analyse tot aan de verificatie en validatie. Neem contact met mij op om de mogelijkheden te bespreken.

Dennis Leerkes, Safety Consultant, TÜV Rheinland SIL & PL Specialist, # 0217464447.